انارَک، (anarak)، یکی از بخش‌های شهرستان نائین، در شرق استان اصفهان می‌باشد. این بخش با وسعت ۱۸۰۰۰ کیلومتر مربع، پهناورترین بخش کشور است و از شمال به استان سمنان، از جنوب به استان یزد و شهرستان اردکان، از شرق به شهرستان خور و بیابانک و از غرب به بخش مرکزی شهرستان نایین منتهی می‌شود.
تاریخ این شهر در زمان ساسانیان برمیگردد، واحه‌ای بر سر راه معدن سرب و نقره نخلک بوده‌است. دوره‌های پس از آن (در زمان حال)، یعنی در زمانی که دیگر معدن نخلک به معادن متروک بدل گشته بود، انارک یک شهر ارتباطی بین جنوب و مرکز به شمال ایران بشمار می‌آید، خط سیری که از نائین شروع و به انارک، خور , طبس و سپس مشهد منتهی می‌شو. بنای اولین خشت انارک را به اعتبار سخنی منقول، به زمان شاه عباس منسوب می‌دارند. تنها سند معتبر راجع به ساخت و سازهای انارک، نامه میرزا تقی خان امیرکبیر مبنی بر پرداخت وجهی برای ساخت قلعه‌ای به منظور تأمین امنیت محل از دستبرد راهزنان خطاب به کدخدایان انارک می‌باشد.
بقایای برج و بارو، در و دروازه، کوچه و پس‌کوچه‌های باریک و پرپیچ و خم این شهر نشان از اندیشة امنیتی- دفاعی در ساخت بافت شهر دارد. این مجموعه شامل کاروانسرا، مسجد جامع، حمام، حسینیه و خانه‌های مسکونی است که هریک با بهره گیری از معماری سنتی ساخته شده‌اند. کالبد قدیمی انارک، شامل هفت محله‌است که بر اساس وضعیت طبقاتی، موقعیت مکانی و کاربری محلات نامگذاری شده‌است و شامل محلات بیابانک، بیک‌علی، حصار، عرب‌ها، سراب، قافله‌گاه و جوباره می‌گردد.
بادگیرهای بلند، صفه‌های رسمی بندی‌ها و تزئین‌های آجرکاری, فضاهای داخلی و خارجیِ بناها را مزین نموده‌اند. در این مقاله بافت سنتی و معماری روستایی کویر با تکیه بر آثار و بناهای تاریخی مورد بررسی و معرفی قرار گرفته‌است.
گویش
گویشی که در انارک به آن صحبت می‌شود از گویشهای مربوط به گویشهای ایران مرکزی است. تفاوت آن با گویش مردم نایین تنها در لهجه و آواهاست. این گویش نیز مانند دیگر گویشهای ایران به دلیل گسترش رسانه‌های پارسی‌زبان، کمتر بر زبان جوانان جاری می‌گردد.
موقعیت جغرافیایی :
انارک به طول جغرافیائی۵۳ درجه و 41 دقیقه و 45 (و 82 صدم) ثانیه شرقی از نصف النهار گرینویج و عرض جغرافیائی ۳۳درجه و ۱۸دقیقه و 38 (و 79 صدم) ثانیه شمالی ازخط استوا قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا 1474 متر می باشد.
جغرافیای اقتصادی انارک
جغرافيای اقتصادی معادن:
اقتصاد شهر انارک به معدن و روستای چوپانان به کشاورزی وابسته است. معادن سرب نخلک، مس طالمسی، مس مسکنی، سرب سیاه کوه و طلای خونی از مهمترین معادن حوزه انارک هستند. 1- مجتمع معدني سرب نخلك: واقع در 46كيلومتري شمال شرق انارك در حاشيه كوير مركزي قرار گرفته است. اين مجموعه از قديمي ترين معادن سرب كشور بوده كه هم اكنون با 150نفر پرسنل در حال فعاليت است. 2- معدن طالمسي: اين معدن در 34كيلومتري غرب انارك واقع شده و سالهاست كه به علت ذخيره كم مس تعطيل ميباشد. 3- معدن طلاي خوني: در جنوب شرقي و 53كيلومتري شهر انارك قرار گرفته و فعاليت آن در ابتداي راه است. 4- معادن مختلف سنگ ساختماني: در جاي جاي بخش انارك در حال فعاليت ميباشند. از ديگر معادن انارك به معادن زير می توان اشاره كرد:معدن مس مسکنی (واقع در 30 کیلومتری باختر انارك)، معدن چاه خربزه (واقع در 30 کیلومتری شمال خاوری انارك)، معدن آهن خالو حیدر (واقع در 15 کیلومتری شمال انارك)، معدن آهن بته علم (در 30 کیلومتری شمال انارك)، معدن منگنز (واقع در دامنه باختری کوه باباخالد) و … اشاره کرد.
کشاورزي و دامداري:
اجرای 14طرح کشاورزی در منطقه چوپانان و برخورداری از آب 3قنات روستای چوپانان, حجت اباد و آشتیان مردم این روستا را به امر کشاورزی مشغول نموده به نحوی که میتوان گفت دهستان چوپانان قطب کشاورزی شهرستان نایین است. محصولات عمده چوپانان: جو, گندم, پسته, صیفی جات, زردآلو و بادام است. البته لازم به ذکر است بخش عظیمی از مردم این بخش به علت برخورداری از مراتع وسیع و غنی به دامداری اشتغال داشته و سهم قابل توجهی از گوشت قرمز شهرستان نایین را تأمین مینمایند. راه ارتباطي طريق الرضا(ع): این بخش به دلیل وسعت زياد و واقع شدن در مركز كشور بر سر چهار راه ارتباطي طريق الرضا(ع) و محور ترانزيتي اتصال كشورهاي آسياي ميانه به آبهاي آزاد خليج فارس واقع گرديده و در صورت توجه، توسعه و تجهيز محورهاي ارتباطي بخش و عبور راه آهن از نظر حمل و نقل كالا و مسافر از پتانسيل فوق العاده اي برخوردار است.
صنعت گردشگري:
از ديگر پتانسيلهاي موجود در بخش كه در صورت سرمايه گذاري و برنامه ريزي صحيح و ايجاد زير بناهاي لازم اشتغالزايي خواهد داشت صنعت گردشگري ميباشد. بخش انارك به دليل دارا بودن اماكن تاريخي و چشم اندازهاي بكر طبيعي استعداد قابل توجهي براي سرمايه گذاري در اين صنعت دارد.
جاذبه‌های تاریخی و معماری :
1- مساجد مسجد جامع انارک: این مسجد جامع محمد رضا نیز معروف است به محله سراب، کنار چشمه آب انارک واقع شده است. بانی این مسجد شخصی به نام محمد رضا و تاریخ بنای آن درسال 1181ه.ق، مقارن با حکومت زندیه در ایران است. اخیرا جهت استحکام مسجد، دیوارهای آجری آن را با سنگ ساختمانی و سیمان روکش کرده‌اند که به زیبایی و اصالت بنا آسیب فراوان وارد آمده است. مساجد ديگر انارك عبارتند از مسجد حاج محمدرضا، زکریا و یک حسینیه.
2- خانه‌های تاریخی اطلاعاتي در دسترس نبوده است.
3- کاروانسراها کاروانسرای انارک: این کاروانسرا به چهار ایوانی است و در محله رباط قرار دارد و در دوران قاجار به دست حاج محمد ولی ساخته شده است. در ضلع شرقی کاروانسرا کتیبه ای بر سنگ مرمر با خط نستعلیق نوشته شده که به تاریخ 1310 ه.ق و به بانی اشاره می‌کند. رباط مشجری: این رباط با وسعتی معادل 1000 متر مربع از آثاری زیبای انارک است که بین راه قدیم چوپانان به انارک، واقع شده است مصالح آن آجر و سنگ است و در تاریخ 1301 ه.ق به دست حاج مهدی انارکی ساخته شده است.
4- بازارها اطلاعاتي در دسترس نبوده است.
5- امامزاده‌ها اطلاعاتي در دسترس نبوده است.
6- قلعه‌ها اطلاعاتي در دسترس نبوده است.
7- آب انبارها اطلاعاتي در دسترس نبوده است.
8- حمام‌های تاریخی اطلاعاتي در دسترس نبوده است.
9- حسینیه‌های تاریخی حسینیه انارک: حسینیه انارک در محله سرداب، در نزدیکی مسجد جامع این شهر واقع شده و دور تا دور آن را رواق‌های زیبا احاطه کرده‌اند بالای هر رواق و برخی رواق‌ها بر روی دیوار داخلی آن‌ها یک بشقاب سفالی آبی یا سفید رنگ متعلق به عهد قاجار قرار گرفته است.
10- یخچال‌های قدیمی اطلاعاتي در دسترس نبوده است
11- بافت شهری بافت انارک: انارک از هر سمت چشم اندازی متفاوت دارد. از کنار جاده، برج و باروی شهر دیده میشوند که بالای کوه برجی بلند قرار گرفته و دیوارها و حصار شهر از کوه سرازیر شده و پیرامون شهر چرخیده است. از سمت شمال، شهر انارک انگار ردیف بیپایانی از بادگیرها است که همگی رو به شمال ایستادهاند تا هوایی خنک به خانه ها ببرند. خانه های بافت قدیمی انارک از پلان خاص و واحدی پیروی نمی کند بلکه بنا به مقتضیات موقعیت مکانی و میزان زمین ساخته شده اند. در این خانه بادگیر عنصر اصلی خانه است. در خانه های عیانی و بزرگ بادگیر بر روی صفه (ایوان بزرگ خانه) قرار دارد و در خانه های کوچک بادگیر بر روی یکی از اتاق ها قرار گرفته است. اتاق ها به سبک طاق و چشمه و در دو طرف حیاط بنا شده اند. در بیش تر خانه ها از آجری کاری به عنوان پنجره و نرده استفاده شده است و تمام اتاق ها دارای طاقچه هستند. بیش تر خانه های انارک (بخصوص خانه های عیانی) به دست معماران اردکانی و یزدی ساخته شده اند. متأسفانه تخلیه شدن خانه های قدیمی انارک و مهاجرت ساکنین آن ها به شهرک نوساز (در غرب انارک) موجباب تخریب بافت قدیم شهر و ویرانی آن ها را فراهم کرده است. حداکثر جمعیت این بخش را کارگران معادن که از نقاط مجاور به این منطقه مهاجرت کرده اند تشکیل می دهند. جاذبه‌های فرهنگی – هنری اطلاعاتي در دسترس نبوده است. چشمه‌ها و سدها چشمه بازیاب: در مسیر مهرجان به چوپانان اندکی دورتر از از جاده اصلی، منطقه بازیاب در دامنه کوهی بلند قرار گرفته است که در آن چشمه‌ای آبی بسیار گوارا قرار دارد. آب این چشمه در میان منطقه کویری خود از شگفتیهاست؛ ولیکن گوارایی آن به معجزه می‌ماند. بر دیواره کوه نیز حفره‌هایی بسیار صعب العبور هست که ظاهرا در قدیم انبار و محل نگاهداری اشیاء و کالاهای خاص بوده است. مبانی مردم شناسی دین و مذهب، نژاد، قومیت مردم انارك مسلمان و شیعه اثنی عشری هستند.
جاذبه‌های گردشگری
با توجه به وسعت بخش انارک و قرار گرفتن کویر ریگ جن و قسمتی از کویر سیاه کوه در این منطقه، مردم محلی اقدام به راه‌اندازی اقامتگاه‌های بوم گردی نموده و میهمانان را با غذاهای محلی پذیرایی مینمایند. شتر سواری، تفریح در تپه‌های شنی، برنامه‌های رصدی و اجرای مراسم‌های محلی از جاذبه‌های این منطقه می‌باشد.
منبع : وب سایت فرمانداری شهرستان نایین
ویکی پدیا
