داوود پيرنيا مبتكر و خالق برنامه گلها

داوود پيرنيا مبتكر و خالق برنامه گلها در سال 1279ش در تهران متولد شد. وی از خانواده بزرگ پرور پیرنیا بود که نیای وی از نایین بودند . او موسيقي دان نبود، چون مادرش دختر علاء الدوله از رجال بزرگ قاجار بود و به دلايل گرايشات و اعتقادات مذهبي اجازه حضور در عرصه موسيقي را به او نداد ، اما تعليمات پدرش (مرحوم حسن پيرنيا) كه از روشنفكران آن دوران بود بر او بسيار مؤثر بود . تحصيلات ابتدايي را در منزل ، نزد معلمان وقت فرا گرفت . سپس براي ادامه تحصيل و فراگيري دروس زبان فرانسه وارد مدرسه سن لويي شد . بعدها براي ادامه تحصيلات به سوئيس رفت .

پس از فراغت از تحصيل در رشته حقوق ، به وطن مراجعت كرد و چون در خانواده اي اهل سياست به دنيا آمده بود بیشتر شغل هاي دولتي داشت بطوری که بنيانگذار و مؤسس كانون وكلا در ايران بود . پس از انتقال از وزارت دادگستري به وزارت دارايي ، اقدام به تأسيس اداره آمار در ايران كرد .

در سال 1325 شمسي هنگامي كه احمد قوام ( قوام السلطنه ) نخست وزير شد ، او را مدير كل بازرسي نخست وزير كرد و پس از چند ماه معاون نخست وزير شد .پيرنيا در زمان تحصيل علم حقوق درسوئيس ، نواختن پيانو را فراگرفته بود و با اصول و قواعد موسيقي كلاسيك آشنا شد ولی سرانجام عشق به موسيقي اصيل و سنتي ايران ، او را بر آن داشت پس از سقوط دولت قوام مشاغل دولتي را كنار بگذارد و با ميراث سرشاري كه از پدر به او رسيده بود ، به مطالعه در زمينه موسيقي ايران بپردازد و به جمع آوري آهنگ هاي اصيل ايراني مشغول شود ؛ او با جديت هدف خود را دنبال كرد و برنامه هاي ارزنده اي كه امروزه ، چون گنجينه اي گرانبها ازگذشته به يادگار مانده را از خود به جاي گذارد و موسيقي اصيل ايراني را نه تنها به مردم ايران بلكه به ساير ممالك معرفي كرد .

گل هايي كه بوي نغمه مي داد

پيرنيا درمورد تأسيس برنامه گلها و علاقه اش به موسيقي مي گويد : از اوان كودكي ، علاقه بسياري به گل بخصوص گل لاله داشتم به خاطر دارم ، وقتي كه دبير ادبيات تكليفي داد تا بر قطعه اي از روسو شاعر و نويسنده فرانسوي تفسيري بنويسم ، وقتي براي چندمين بار آن قطعه را خواندم ، از خانه همسايه آهنگي به گوشم رسيد كه از نظر مفهوم با قطعه روسو شباهت داشت ، رابطه آن شعر و آهنگ به اندازه اي مشغولم كرد كه به خانه همسايه رفتم و پس از عذرخواهي اسم آن آهنگ را پرسيدم . گفتند: تنهايي ، كه يكي از آثار غيرمشهور شوپن است .

باتوجه به اينكه ترانه ها و تصنيف هايي كه درآن زمان از راديو توليد و پخش مي شد ، اغلب اصيل و ناب نبودند ، پيرنيا با كوشش فراوان توانست نظر مقامات سازمان برنامه و بودجه را به اهميت موضوع جلب كند و با اختصاص اعتباري ، اقدام به تشكيل اركستري با شركت نوازندگان ، خوانندگان و آهنگسازان صاحب نام آن دوره كند كه برنامه گلهاي رنگارنگ در سال 1334 حاصل آن بود .

سيد عليرضا مير علي نقي محقق و مورخ موسيقي درباره پيرنيا مي گويد : پيرنيا به اعتبار نام پدرش كه مرد خوش نامي بود، در محافل و مجامع سياسي و ادبي رفت و آمد داشت و با اكثر شخصيت هاي نامدار و نويسندگان و موسيقي دانان دوره خود دوست بود ، به این خاطر توانست در اين برنامه از بهترين نوازندگان ، خوانندگان و آهنگسازان عصر خود استفاده كند و برنامه گلها با حضور هنرمندان بزرگي چون ابوالحسن صبا و غلامحسين بنان آغاز شد .

اوايل برنامه گلها بيشتر خواندن شعر و همراهي يك ساز بود كه بعدها رفته رفته به آواز و موسيقي تبديل شد یعنی با قطعه اي ضربي و بدون كلام آغاز مي شد و بعد از آن قطعه اي به صورت ساز و آواز به اجرا درمي آمد و درپايان برنامه ، قطعه اي ضربي به صورت تصنيف توسط خواننده ، همراه با اركستر اجرا مي شد .

برنامه گلها از سال 1339 ش به علت گسترش برنامه هاي راديو گسترش و تنوع يافت و بيشتر اوقات در دو قسمت اجرا و پخش مي شد :

• گل هاي جاويدان كه درآن يك يا دو ساز ، به همراهي صداي خواننده ، به اجراي برنامه مي پرداختند و اشعار انتخابي آن اغلب از شاعران گذشته چون مولوي ، سعدي و حافظ بود و تصنیف نداشت .آغاز برنامه با این اشعار زیبای گلستان سعدی بود :

به چه کار آیــــدت ز گــــل طبـقـی

از گلســـــتان من ببــــر ورقــــــی

گـــل همین پنج روز و شش باشد

این گلستان همیشه خوش باشد

زمان این برنامه در حدود 45 دقیقه بود و پایان برنامه با این جمله ها بود :

             این هم گلی بود جاویدان از گلزار بی همتای ادب فارسی

                                                     گلی که هرگز نمیرد

• گلهاي رنگارنگ كه اشعار آن بيشتر از شاعران معاصري همچون رهي معيري ، نواب صفا ، شهريار ، معيني كرمانشاهي و… انتخاب مي شد و تصنیف هایی هم در آن با ارکستر معروف گلها به رهبری روح الله خالقی اجرا می شد .

زمان برنامه در حدود 30 دقیقه بود و اولین برنامه نیز با صدای خانم اشرف السادات مرتضایی ، ویلن علی تجویدی ، تار شاپور رحیمی و ضرب عمیدی اجرا شد

.. و پایان برنامه با این دعا بود که :

                                         همیشه شاد و همیشه خوش باشید

از ديگر برنامه هايي كه بعدها به برنامه گلها افزوده شد و به آن تنوع و گيرايي بخشيد عبارتند از :

• برگ سبز كه به ساز و آواز و شعرخواني اختصاص داشت و تصنیف اجرا نمی شد. برنامه در شب های جمعه در حدود 30 دقیقه پخش می شد و اولین برنامه با صدای سید جواد ذبیحی و نی کسایی و تار شهناز بود .در آغاز برنامه اين دو بيت شعر عارفانه از عطار خوانده مي شد :

چشم بگشا كه جلوه دلــدار

به تجلـي است از در و ديـوار

اين تماشا چون بنگري گويي

ليس في الدار غيـــــره دّیــار

و برنامه با اين درخواست از پروردگار با شعر عراقی پايان مي يافت :

زیبد که ز درگــــــــاهت نومید نگردد باز

آن کس که به امیدی بر خاک درت افتد

و سپس این جمله که :

                           اين هم برگ سبزي بود تحفه درويش

                                                                     علي نگهدارتان

• یک شاخه گل ، عنوان برنامه اي ۱۵دقيقه اي بود كه به معرفي يك شاعر و خواندن چند بيت از همان شاعر و سپس اجراي يكي از ترانه هاي گل هاي رنگارنگ مي پرداخت . زمان برنامه معمولا حدود 15 دقیقه بود و اولین برنامه با خانم آذر (حنانه) با سنتور پایور و ویلن صبا بود.

• گلهای صحرایی هم به موسیقی محلی می پرداخت که اولین برنامه با صدای خانم انوشه بود .

• گلهای تازه: این برنامه بعدها در زمان آقای ابتهاج تاسیس شد.

آنچه باعث محبوبيت و استقبال مردم هنردوست از برنامه گلها شد ، يكي شناخت عميق مرحوم پيرنيا از شعر ، ادب و موسيقي ايران و عامل ديگر ، دقت و وسواس او در انتخاب اشعار و قطعات موسيقي بود ، بارها يك قطعه موسيقي را مي شنيد و قسمتهايي از آن را انتخاب و قسمت ديگر را حذف مي كرد . پس از انتخاب شعر ، آنها را با موسيقي تلفيق كرده و نوار ضبط شده را به دفعات مي شنيد و حتي براي كساني كه به ديدنش مي آمدند ، پخش مي كرد و از نظرات افراد صاحب نظر بهره مي جست .

پخش برنامه گلها از راديو ، موجب تجديد چاپ مكرر ديوان هاي گوناگون شاعران گذشته و معاصر ايران ، بالارفتن شناخت و آگاهي هرچه بيشتر مردم نسبت به شعر و ادب فارسي و آشنايي مردم جهان با فرهنگ ، هنر ، شعر و ادب ايران زمين شد .

نخستين برنامه كودكان راديو هم از كارهاي او به شمار مي آيد حتي براي اولين بار پسر خردسال خود را به گويندگي اين برنامه گماشت . گاهي هم پيرنيا دستي به قلم مي برد و مقالاتي مي نوشت ، آثار او در برخي نشريات سال هاي 1330 و 1340 منتشر شده اند .

میر علی نقی اين برنامه را از معتبرترين برنامه هاي موسيقي تاريخ راديو و تلويزيون مي داند و می گوید :

• در اين برنامه شاعران مختلف از رودكي تا شاعران معاصر معرفي مي شدند.
• بسياري از هنرمندان جوان آن دوره به واسطه اجراهايي كه در گلها داشتند در جامعه شناخته شدند ، مثلا استاد علي تجويدي را كسي قبل از اينكه به اين برنامه بپيوندد نمي شناخت .

وی در ادامه مي گويد : بسياري از هنرمندان موسيقي معتقد بودند كه پيرنيا كه يك هنرمند موسيقي نيست و سابقه اي در اين هنر ندارد نبايد مسئول برنامه گلها باشد اما واقعيت اين است كه او بسيار خوب از عهده اين كار برآمد و در گلها از هنرمندان مطرحي استفاده كرد در صورتي كه سال ها بعد كه برنامه توسط ديگران اداره مي شد پاي هنرمندان متوسط هم به آن باز شد.

پیرنیا بار نخست در فروردین 43 روزی که برنامه گلها ضبط می شد اظهار ناراحتی می کرد و راهی بیمارستان شد ؛ در غیاب ایشان تا بهبودی کامل هیچ برنامه ای ضبط نشد . پس از بازگشت ایشان ، در آبان 45 دو تن از خوانندگان علیه پیرنیا شروع به تحریک می کنند و وزیر اطلاعات کسانی را جهت بازرسی کارهای پیرنیا اعزام می دارد در حالیکه ایشان در ازای کارهایی که می کرد حقوقی دریافت نمی کرد و … اصولا پولی در اختیار او نبود که احتیاج به بازرسی داشته باشد. پس از این ماجرا پیرنیا بلافاصله استعفا داد و اصرار دوستان نیز مفید واقع نگردید و برنامه گلهای 405 آخرین برنامه ای است که زیر نظر وی ضبط شد .

زماني كه پيرنيا دچار سكته قلبي و در بيمارستان بستري شده بود ، دكتر معين افشار ، دوست صميمي و با وفاي او ، كه تا پايان دوره خدمت پيرنيا در راديو ، با وي همكاري داشت ، سبدي از گل برايش هديه آورد كه بر روي كارت همراه گل ها اين رباعي متناسب با گلها را نوشته بود:

تا مـــــــــهر درخشنده و مــــــه تـــابــــان باد

عمــــر تو چون گلهـــاي تو جاويــــــــــدان باد

چــون آن همه شاخه هاي گل كز تو شكفت

پيـــوستــه دلــــت شاد و لـــــــبت خندان باد

سرانجام او يازده آبان 1350 در سن 71 سالگي در تهران درگذشت.

گلها سال ها پس از مرگ پيرنيا نيز ادامه داشت و راهي براي ورود هنرمندان نوگرا شد . پس از او برنامه به همت محمد ميرنقيبي (که بعد از گلها پایه گذار برنامه تکنوازن شد) و سپس هوشنگ ابتهاج (که بنیان گذار گلهای تازه و گلچین هفته شد) پيگيري شد ولی هنرمنداني كه در تهيه برنامه گلها نقش داشتند ، هر كدام به دنبال كار خود رفتند و اوضاع تغيير كرد . ديگران كوشيدند كه راه او را ادامه دهند ، اما گلهاي آنان رنگ و بوي گلهاي پيرنيا را نداشت .

بطور خلاصه حاصل كار برنامه گلها عبارت است از :

• گلهاي جاويدان : 157 برنامه
• گلهاي رنگارنگ : 581 (اين برنامه از شماره 100 شروع شده و تعدادي از برنامه ها داراي شماره الف و ب هستند )
• برگ سبز : 312 برنامه
• یک شاخه گل : 465 برنامه
• گلهاي صحرايي : 62 برنامه
• گلهاي تازه : 201 برنامه