سلطان خان محمد عامری پسر نصرالله نائینی اسدالسلطنه ، عضو کمیته زرگنده ، رئیس دفتر و معاون سید ضیاء الدین طباطبایی ، نماینده مجلس شورای ملی ، معاون وزیر دارایی ، معاون وزارت راه و ارتباطات ، سردبیر روزنامه صور مدفون شده در باغ گورستان ظهیرالدوله و بانی خانه عامری های شهر تهران یا (انجمن فرهنگی ایران و انگلیس) …
سلطان خان محمد عامری پدرش نصرالله نائینی (ملقب به اسدالسلطنه) که پیشکار ناصرالدین شاه و سرپرست ساخت عمارت مسعودیه بود در سال ۱۲۶۸ ه خورشیدی متولد شد و در مدرسه آمریکایی تهران فارغ التحصیل و در سال ۱۲۹۲ ه خورشیدی در همان مدرسه به عنوان آموزگار شروع به فعالیت نمود. سلطان خان محمد عامری به شوند (دلیل) آشنایی با زبان انگلیسی در روزنامه رعد که به سرپرستی سید ضیاء الدین طباطبایی منتشر می شد ، مشغول و در سال ۱۲۹۸ راهی سفر به اروپا شد.
نکته اول ) کمیته ای به نام کمیته آهن یا فولاد در سال ۱۲۹۶ در اصفهان شکل گرفت و این کمیته در تهران در خانه سید ضیاء‌الدین طباطبایی که در محله زرگنده بود تشکیل می شد . به همین شوند به این کمیته «کمیته زرگنده» نیز می گفتند. تصمیمات این کمیته نقش به سزای در شکل گیری کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ داشت. سلطان خان محمد عامری که آن زمان رئیس دفتر و معاون سید ضیاء الدین طباطبایی بود در این جلسات شرکت می کرد.
سلطان خان محمد عامری در چهارمین دوره مجلس شورای ملی که از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۲ بود از استان اصفهان و شهر نایین به عنوان نماینده مردم انتخاب شد ،ولیکن به علت شرکت در جلسات کمیته زرگنده و حضور فعال در کودتای ۱۲۹۹ اعتبار نامه او رد شد؛ سید حسن مدرس در مجلس شورای ملی بارها به ماهیت انگلیسی کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ ه خورشیدی اشاره داشت ، از جمله در جلسه چهارم، مورخه پنج شنبه پنجم مرداد سال ۱۳۰۰ ه خورشیدی هنگام مخالفت با اعتبارنامه «سلطان محمد خان عامری نائینی» چنین گفت:
…هر کس شکی داشته باشد که این وضعیات که پیش آمده وضعیاتی بوده که به دست یک ایرانی نبوده بنده او را تکذیب می کنم …یک دوستی [انگلستان] که هیچ وقت ما از او انتفاع نبردیم یک بیرقی به دست یک کسی داد که بر ضد اساس مملکت و استقلال مملکت و مشروطیت… اقدام کنند …کودتایی بر خلاف مجلس، بر خلاف قانون اساسی، برخلاف مایه قانون اساسی که قرآن باشد …. ما مسلمان هستیم… اگر آقای «سلطان محمدخان» بگوید سیاست را نمی دانسته بنده تکذیب می کنم… اگر خدای نخواسته آن قدر استعداد نداشت که آن سیاست [کودتا] را بفهمد، انصافا و قانونا قابل این مجلس نیست و اگر فهمید بعد از این این اقدامات را نکند.. . البته نباید راضی بشود که در این مجلس باشد تا بعد از این عموم مردم بدانند کسی که این اقدام [شرکت در کودتا] را می کند از این حق و بودن در این اساس ملی محروم است…
و در سخنی دیگر خطاب به سلطان محمد خان گفت:
می گویم همان طور که سید ضیاء تکیه خودش را به جای دیگر داد و ملت ایران او را نابود ساخت، شما هم مثل همان اگر تکیه تان را به جای دیگر داده اید ان شاء الله الرحمن این ملت و همین وکلایی که می بینید که به نظر شما نمی آیند ان شاء الله شما را هم نیست و نابود خواهند کرد…»
نکته دوم) در برخی اسناد نوشته شده سلطان خان محمد عامری در رویداد کودتا و کابینه کودتا جاسوس شاه بوده و فعالیتهای کودتاچیان را به دربار گزارش می کرد.
نکته اصلی : سلطان خان محمد عامری در سال ۱۰۳۵ قطعه زمینی از متملکات امین دارالضرب خریداری و عمارتی در آن بنا نمود …..
سلطان خان محمد عامری در دوره ششم مجلس شورای ملی نیز به عنوان نماینده نایین منتخب شد و سپس در سال ۱۳۰۵ به عنوان معاون وزیر دارایی (مالیه) ادامه فعالیت نمود و به عنوان مشاور در کنار آرتور میلسپو (مستشار مالی آمریکایی) کار را دنبال نمود. در سال ۱۳۰۶ پس از آن که نصر کشته شد به عنوان معاون وزیر کشور منصوب شد و در سال ۱۳۰۹ رئیس حسابداری سازمان راه آهن شمال در سال ۱۳۱۲ معاون وزارت راه و ارتباطات (طرق) در سال ۱۳۱۴ استاندار آذربایجان و در سال ۱۳۱۵ به جرم اختلاس و به دستور رضا شاه به زندان افتاد. اختلاس سلطان خان محمد عامری در استاد مجلس به شرح ذیل است:
اولا: محمد نبوی مستخدم وزارت طرق و عزت الله هدایت مهندس و حسینعلی مولوی رئیس کابینه اقرار نموده اند که از نماینده شرکت هلندی راجع به قراردادی که جهت ساختمان بندر نوشهر با وزارت طرق منعقد نموده بود مبلغ ۶۰۰۰۰۰ ریال دریافت و بین خود تقسیم و سوء استفاده نموده اند و محمد نبوی مزبور که دائی خانم علی منصور است از مبلغ مذکور ۴۰۰۰۰۰ ریال برداشته و ۱۰۰۰۰۰ ریال آنرا به عزت الله هدایت پرداخته است و حسینعلی مولوی ۲۰۰۰۰۰ ریال بقیه را برداشته و مدعی است که ۶۵۰۰۰ ریال آنرا به «سلطان محمد عامری» معاون سابق طرق داده است. ثانیا : سلطان محمد عامری تدریجاً مبلغ چهل هزار ریال جهت خودش از مشارالیه مأخوذ داشته. ثالثا : چون از سرف مأمورین آیرم در مازندران اشکالاتی از قبیل توقیف کامیونهای شرکت سنتاب و رساندن چوب پیش آمده که کارها تعطیل میشد به وزیر طرق مراجعه نموده و او دستور داده که آیرم را شخصاً ملاقات کند و بالاخره در دو نوبت مختلف و در هر نوبت چهل هزار ریال به آیرم پرداخته است در این موضوعات از امیر اصلانی و سپاهی و عامری و سایر اشخاصی که طالقانی مزبور نسبت به آنها اظهاراتی نموده تحقیقاتی به عمل آمده و مشارالیهم صحت اظهارات طالقانی را هر یک درباره خود تصدیق نمودند و اوضاع و احوال عدیده نیز صحت اظهارت مشارالیه را تأیید مینماید و از ساده بودن بیانات او و مقرون آن به اوضاع و احوال و قرائن زیاد معلوم میشود که آنچه علی اصغر طالقانی نسبت به علی منصور به شرح فوق اظهار داشته صحیح میباشد.
نکته سوم) با عنایت به تحقیق های میدانی و تاریخ شفاهی ، خواهر زاده ایشان جناب آقای ایرج عامری که تا چند سال قبل معاونت سازمان اسناد و کتابخانه ملی را عهده دار بودند ، دلیل به زندان افتادن سلطان خان محمد عامری را به شرح ذیل بیان نموده اند:
آن زمان که ایشان سرپرست وزارت راه (طرق) بود ۲ کشتی شن کش و لجن کش از ایتالیا جهت لایروبی رودخانه کارون خریداری که یکی از آنها به گل می نشیند ! محمد حسین آیرم رئیس شهربانی و اداره سیاسی وقت از موضوع مطلع و از سلطان خان محد عامری درخواست رشوه می کند البته در نهایت امر رضا شاه که از این موضوع اطلاع پیدا می کند از سلطان خان محمد که آن زمان در راه آهن شمال مشغول فعالیت بود می پرسد : از کشتی ها چه خبر؟؟! که سلطان خان محمد عامری به دروغ می گوید کشتی ها مشغول فعالیت هستند و رضا خان همان زمان دستور حبس ایشان را ابلاغ می کند!!!
لازم به ذکر است سلطان خان محمد عامری در سال ۱۳۲۹ پس از رهایی از زندان به عنوان عضو کمیسیون و هیات نظارت سازمان برنامه از طرف مجلس انتخاب می شود.
زندگی خانوادگی عامری:
سلطان خان محمد عامری ۳ برادر داشت به نامهای ؛ سلطان محمود عامری ، سلطان ابراهیم خان عامری ، سلطان خلیل خان عامری و ۲ خواهر داشت به نامهای فرنگ گیسو و فرنگیس که فرنگیس همسر اسماعیل خان صولت السلطان بود . سلطان خان محمد عامری دو همسر به نامهای عصمت و معصومه داشت که از آنها ۸ فرزند (۴ دختر و ۴ پسر)به یادگار باقی ماند.
دکتر هوشنگ عامری ؛ استاندار کرمان و مدیرعامل شرکت بیمه ایران
دکتر مظفر عامری ؛ معاون وزارت آب و برق در دوران پهلوی دوم و شریف امامی
دکتر مراد عامری که در حال حاضر ساکن آلمان هستند.
و دکتر سعادت عامری استاد دانشگاه در کشور آمریکا
اقدامات فرهنگی سلطان خان محمد عامری :
ایشان پس از فعالیت در روزنامه رعد روزنامه ای به نام صور منتشر نمودند و ترجمه چند کتاب را نیز به عهده داشتند ؛ کتاب تاریخ کشورهای متحده آمریکا ، ترجمه کتاب «شرح حال توماس جفرسن سومین رئیس جمهوری آمریکا» نوشته ژون لی سنیتزکی و چندین مقاله در تصوف و اسماعیلیه
مرگ سلطان خان محمد عامری:
سلطان خان محمد عامری در ۱۳۵۱/۱۲/۲۱ در سن ۸۳ سالگی مرحوم و در آرامستان ظهیرالدوله مدفون شدند.
ته نویس۱ : البته معرفی ایشان همه بهانه ای بود برای معرفی خانه ایشان
ته نویس ۲: این مطلب بدون اجازه و با افتخار تقدیم می کنم به سرکار خانم تینا عامری که در تهیه این گزارش کمک شایانی به من کرد.
منابع :
اسناد مجلس شورای ملی اسناد ، متون و مکتوبات کتابخانه مجلس شورای ملی ویژه نامه مشروطه مجله پنجره کتاب ایران برآمدن رضاخان برافتادن قاجار نوشته سیروس غنی سال ۱۳۷۷ مقاله سرشناسان ابوالفضل قاسمی در مجله زبان و ادبیات سال ۱۳۶۶ وب سایت سفرنامه نویس
