قدمگاه های امام رضا (ع) در شهرستان نایین

قدمگاه یا گام جای از جمله اماکن زیارتگاهی و مقدس است. در کشور ایران قدمگاه‏های فراوانی وجود دارد. تعدادی از قدمگاه‌ها نیز منسوب به امام رضا علیه السلام است.

در این گفتار ضمن بیان موقعیت جغرافیایی و تاریخی قدمگا‌ه‌های منسوب به امام رضا علیه السلام در شهرستان نایین با ذکر از منابع پرداخته خواهد شد.

قدمگاه در اصطلاح به جایی که پای پیامبر (ص) یا امام علیهم السلام یا ولیّ به آنجا رسیده باشد گویند. به عبارت دیگر، محلی که اثر پایی در سنگ و جز آن پدیدار است وگمان بر آن است که جای پای پیغمبر صلی اله علیه و آله و یا امام علیه السلام باشد ، قدمگاه ‏گویند.

قدمگاه، در ضلع جنوب شرقی مسجد به شکل مثلث است که یک متر از زمین ارتفاع دارد و اطراف آن را نرده چوبی نصب کرده اند. نقش پایی بر روی سنگ به چشم می خورد که قدر مسلم به عنوان یادگار از ورود و توقف آن حضرت در این مکان ساخته شده است. صاحب کتاب تاریخ نایین معتقد است که حضرت رضا علیه السلام در این مسجد نماز گزارده است.

و علاوه بر آن از مسجد و حمام امام رضاعلیه السلام در محله گودالو یا محله سنگ و محله چهل دختران نایین نام می برد که حضرت علیه السلام در آن جا نماز گزارده و استحمام فرموده اند.

بلاغی در “تاریخ نائین” می افزاید: از مجموع این آثار و جهات تاریخی دیگر معلوم است در همان سفری که حضرت رضا علیه السلام از مدینه به مرو تشریف فرما شده اند نایین در مسیر راه آن حضرت بوده است، ولی به نقل از شیخ صدوق می نویسد:

حضرت رضاعلیه السلام در نیشابور وارد شده به محله قزوینیها و در آن جا حمامی بود و چشمه ای که آبش کم شده بود و آن چشمه چند پله در گودی بود، حضرت تشریف برد در میان آن چشمه و غسل کرد و نماز خواند و فعلاً هم مردم میان آن چشمه می روند و به قصد تبرّک غسل می کنند و از آن می آشامند و در پشت آن چشمه نماز می خوانند و حوائج خود را از خداوند می خواهند و مستجاب می شود و آن چشمه معروف است به «عین کهلان». صاحب منتخب التواریخ در ص ۵۵۲ می نویسد: محتمل است که چشمه همان قدمگاه باشد و آن چشمه معروف به حمام الرضاعلیه السلام است. سحاب، در زندگانی حضرت علیّ بن موسی الرضاعلیه السلام می نویسد: اگر چه امروز، از نیشابور تا قدمگاه فاصله زیاد است ولی بعید نیست نیشابور آن روز در نهایت آبادی و پرجمعیتی بوده و دامنه آن تا قدمگاه گسترش داشته است و آن جا یکی از محلات شهر به شمار می آمده است. ( بلاغی، تاریخ نائین، ۲۳۰/۲، ۲۳۱، ۲۳۳٫ )

در “تاریخ نائین” در ذکر اولیاء الله و کسانی که در خاک نایین مدفون هستند می نویسد: سلطان موصیله زنی است که اهل موصل و از خدمه حضرت رضاعلیه السلام بوده و در سفری که حضرت به نایین تشریف فرما شده اند وفات یافته و در این سرزمین دفن شده است. مردی به نام احمد که او هم از خدمه حضرت بوده و پس از رحلت حضرت رضاعلیه السلام چون حسن استقبال اهالی را نسبت به حضرت دیده و نایین از دسترس حکّام بنی عباس دور بوده لذا در آن جا مسکن گزیده و زمانی که روحش به شاخسار جنان پرواز کرده در آن سرزمین دفن شده است.

قدمگاه شهر بافران

شهر بافران در پنج کیلومتری شهر نایین (در مسیر جاده یزد به نایین) واقع شده است. از ورود حضرت علیه السلام به بافران و نایین در منابع اولیه ذکری نیست، اما منابع محلی و برخی از تذکره های جدید از ورود ایشان به این دو شهر و قدمگاههایی که منسوب به حضرت رضاعلیه السلام است مطالبی آورده اند.

بلاغی در تاریخ نائین می نویسد:بین بافران و نائین که یک فرسنگ مسافت است، درختی وجود دارد که مورد توجه اهالی است. این درخت را به زبان محلی درخت «سیس» و نیز درخت «موم روضا» رضا می نامند و در بیست و یکم ماه رمضان و در روز عاشورا در آن جا جمع می شوند و آش می پزند و پارچه به آن درخت می بندند و برگ درخت را برای تبرّک به خانه های خود می برند. آنها معتقدند که حضرت رضاعلیه السلام در زیر آن درخت غذا تناول فرموده و وضو ساخته است. مؤلف “تاریخ نائین” می افزاید: شاه عباس کبیر در سال ۱۰۰۹ هـ ق نذر کرد که اگر بر عثمانیان پیروز شود پای پیاده به زیارت مشهد مقدس حضرت رضاعلیه السلام رهسپار شود و صاحب وقایع السنین در وقایع سال یکهزار و ده می نویسد: شاه عباس تا آن جا که توانسته از مسیر حرکت امام رضاعلیه السلام اطلاع حاصل کند از همان مسیر راه پیموده است و چون به منطقه بافران و آن درخت رسیده، عمارتی بنا کرده که در دیوار آن بنا به یاد غذا خوردن حضرت علیه السلام ، به جای کاشی معمولی از کاشیهای زینتی که طرح کاسه و بشقاب بر آن بوده استفاده کرده اند. وی به نقل از یک شاهد عینی می نویسد: سابقاً این کاشیها به جای خود باقی بود ولی هم اکنون آثاری از آنها باقی نمانده است. ( همان، ص ۲۴ – ۲۳٫ )

در ادامه علیرضا عرب بافرانی نویسنده کتاب عروس کویر با اشاره به نوشته های بلاغی می افزاید :

از جمله ویژگیهای قابل ذکر قدمگاه بافران ، وجود درختی است که به درخت امام رضا (ع) معروف است و در بین اهالی از احترام و قداست خاصی برخوردار است. بر شاخه های آن، دخیل می بندند و از برکت آن، خواستار گشایش گره های زندگی خود هستند. آنگونه که پیران می گویند مدتی درخت، خشک می شود و دوباره از دل خشکیدۀ آن، درختي جوانه می زند و سبز می شود. قدمگاه از اتاقهای بزرگ و مفروش با نقاشیهای مذهبی و همچنین حیاط بزرگ و باصفایی، تشکیل شده است. عصر پنجشنبه، مردم در این مکان، گرد می آیند. راز و نياز مي كنند و اگر نذري داشته باشند سفره می اندازند.

فیلم معرفی قدمگاه های امام رضا (ع) در استان یزد و شهرستان نایین

منابع :

تاریخ نایین – عبدالحجه بلاغی

عروس کویر – علیرضا عرب بافرانی

قدمگاه‏های منسوب به امام رضا در ایران – رسول سعیدی زاده