بنای یخچالهای سنتی ازنمونه های بسیارجالب درشهرهای ایران است که بارواج یخچالهای برقی به نابودی کشیده شده است.درساختمان آنهاازتمامی مصالح موجوددرنزدیکترین محل ساخت وسازوبویژه خشت وگل وساروج استفاده شده است.ازخشت وگل نه تنهابه دلیل فراوانی آن بلکه به دلیل اینکه بهترین عایق گرماازبیرونبه درون وسرماازدرون به بیرون است استفاده می شده است.سنگ درپایه های یخچال وآجردرطاقهابه کاربرده شده وباکاهگل آن راپوشش می دادند.هریخچال ازسه قسمت تشکیل شده است:دیوارطویل سایه انداز،حوضچه های تهیه یخ ومخزن یخ.ورودی مخازن معمولا”درجدارحوضچه های تولیدیخ قرارداشته اندوباسطح شیب دار برای انتقال آسان یخ به حوضچه هامرتبط می شدند.خروجی نیزدرمقابل ورودی وجودداشت.دیوارگودال یخدان رامعمولا”ازسنگ وآجرمی ساختندوباکاهگل اندودمی کردند.حجم یخدان حدود 290مترمکعب است.جداره هاوته قسمت کاجی شکل توخالی که ازیخ پرشده باآجرفرش شده است.سقف مخروطی شکل یخچالهاگاهی صاف امااکثرپلکانی شکل است تامرمت وبازسازی بیرونی آن آسانترانجام گیرد.قسمت پایه آنهاگاه باآجروزمانی باخشت ساخته شده کهباکاهگل پوشانده شده است.این نوع مصالح باجلوگیری ازتبخیربه خنک شدن درون یخدان کمک می کنند.ضخامت دیوارهای یخدان درقسمت پایه حدود3.5متراست درقسمت بالاکمتراست.
کارای دیوارهای بلندوضخیم کهدرجنوب حوض های تهیه ی یخ باخشت وگل ساخته شده انداین است که ازتابش نورخورشیدجلوگیری وایجادسایه کند.بلندی این دیوارهای سایه اندازاز6مترتا10متروگاه بیشتربوده است.این یخچالها درتابستان مورداستفاده ساکنان شهرها وآبادی های حواشی کویربوده است.
آب قناتها که تنهاتامین کننده یآب شهرها وروستاهاست درزمستان درحوضچه هابه یخ تبدیل میگردیدوبا نگه داری آن دردرون یخدان برای تهیه ی نوشیدنی های خنک درفصل گرم سال استفاده می شدیخچال های سنتی ایران درمناطقی پراکندگی جغرافیایی دارندکه تابستان های بسیارگرم وسوزانوزمستانهایی باحداقل 20روزیخبندان داشته اندکوشش مدیران وکارکنان یخچالهای سنتی براین بوده است که همیشه ازآب شیرین برای تهیه ی یخ استفاده کنندچون آب شوربه آسانی یخ نمی بنددویخ آن نیزقابل مصرف برای نوشیدن نیست ساختن یخ وجابه جایی آن درروزهای سردزمستان به 2تا4نفرنیروی انسانی نیازداشت آب رابه عمق حدود10تا20سانتی مترداخل حوضها می کردندوگاهی باپاشیدن آب برروی یخها به ضخامت آن می افزودندوضخامت دل خواه به دست می آوردندپس ازآن قشر، یخ راباکلنگ می شکستندوبه وسیله ی قلاب وریسمان به داخل چاه یخچال خالی می کردند.
پس ازیخ زدن کامل وانباشته مخزن ازیخ روی آن راباخشت خام وکاهگل می پوشاندندودرهای ورودی آن رامی بستند.باشروع فصل سرما خشت هاراازروی یخ هابرمیداشتندوازآن استفاده میکردند.
حمل یخ ازیخچالها به شهرها وروستاها به وسیله ی الاغ ودرون جوالی مخصوص که ازموی بزتهیه می شد صورت می گرفت موی بزباجذب رطوبت یخ ها منبسط میشد ومانع نفوذ گرمای فضای بیرون به داخل جوال می شد.ساختاریخچال های اصفهان ازجمله بافرانبسیارساده است.یک دیوارسایه اندازویک گودی باعمق حدود4الی5مترکه ازخاک برداری برای بنای دیوارسایه اندازاستفاده شده است به موازات دیوارگودی ایجادمی شد.حوضچه های یخ سازی باحوضچه های نگه داری تفاوتی ندارند.بعدازآن که چال یخ دان راپرازیخ میکردندوروی آن رابامقدارزیادی کاه می پوشاندندتاحرارت هوا باعث ذوب آن نشوددرکلیه ی یخچالهای سنتی اتاقکی درمحل خروجی یخ برای توزین یخ قرارداشته است.
ارتفاع دیوارهای سایه اندازیخ چال بافران که درامتدادمزرعه کچوئیه است به5الی7مترمیرسد حوضچه های تهیه یخ درمجاورت دیوارها ونزدیک به مزرعه کچوئیه واستخرآن قراردارددرزمستان باایجادکانال آب رابه درون حوضچه هاهدایت می کردندوپس ازیخ زدن آن رابه درون یخ دان وچاله مخروطی شکل یخچال میریختند.دیوارهاوسقف یخچال بافران به وسیله خشت وکاهگل به تازگی پوشانده شده است که این مصالح بهترین عایق برای جلوگیری ازورودگرما به داخل وخروج سرماازدرون به بیرون است .
منبع : http://naeinnama.blogfa.com
