سوغاتی های شهر نایین

سوغاتی دادن و سوغاتی خریدن در هر سفر جزو بخش های هیجان انگیز هر سفر محسوب می شود و شاید این مساله ریشه در فرهنگ و آداب ما ایرانی ها داشته باشد ، همه ما دوست داریم پس از بازگشت از سفر برای اقوام و آشنایان ره ‌آوردی داشته باشیم.
اما مشهور ترین سوغاتی های ایران زمین که معمولا گردشگران داخلی و خارجی خریداری می کنند، صنایع دستی هنری هستند که با عشق و علاقه خالقان آن ها و با زحمت بسیار ساخته شده اند.
کافیست تا در یکی از بازارهای تاریخی ایران قدم بزنید، تا با صدها نوع سوغات مخصوص و منحصر به فرد آن منطقه رو به رو شوید.
در این مطلب بهترین و پر طرفدار ترین سوغاتی های شهر نایین را نام می بریم ، سوغاتی هایی که معمولا گردشگران هموطن و خارجی در سفرشان به ایران خریداری می کنند و به عنوان تحفه و سوغات به همراه می برند .
سوغاتی های شهر نایین هم مثل هر شهری به دو قسمت عمده تقسیم می شود بخش اول صنایع دستی هنرمندان نایینی است که عبا ، فرش و گلیم در درجه اول آن قرار دارد و بخش دوم خوراکی های خوشمزه و به قول خودمان خوراک بومی این منطقه است .
عبا
در تمام نقاط ایران زنان و مردان لباس های سنتی زیبا، دست دوز و رنگارنگی را می پوشند که از پارچه های دست دوز گرانقیمت نخی، پشمی، کتان و غیره بافته می شوند. لباس های زیبای ترکمن ها، دامن های پرچین و رنگارنگ شمالی ها و گیلکی ها، شلوارهای پاچه تنگ سوزن دوزی شده زنان جنوب کشورمان با پارچه های رنگارنگ و خنک چادریشان، پیراهن های رنگارنگ اقوام لر و کرد کشورمان با سربندها و روسری های زیبا و… همه از زیباترین پوشاک و سوغاتی های ایران است. بسیاری از گردشگران خارجی در هر نقطه از ایران می توانند لباس های محلی و سنتی همان منطقه را پوشیده و با آن عکس های زیبا بگیرند.

پیش از فرش نایین ، کیفیت عبای نایین در ایران بسیار معروف است ، عبای نایین یکی از ساده ترین دست بافته های ایرانی است که بدون هیچ نقش و یا طرح خاصی بافته می شود. این دست بافت که از کرک شتر، کُرک بز و پشم گوسفند در رنگ‌های زرد، مشکی، سرخ و خرمایی می‌بافند و پوششی زمستانی است ، طول این بافته ۶ متر و عرض آن ۷۵ تا۹۰ سانتیمتر می باشد.
سرداب های عبابافان محله محمدیه و نیز نحوه کار آن‌ها یکی از جاذبه‌های تماشایی این منطقه محسوب می‌شود. در فاصله سالهای ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۰ که استفاده از لباسهای سنتی و محلی تا حدی ممنوع شد عبای نایین نیز از رونق افتاد. اما پس از شهریور سال ۱۳۲۰ این صنعت دوباره رونق گرفت به طوری که عباهای زمستانی که در نایین بافته می‌شدند به چنان شهرتی رسیدند که کشورهای حوزه خلیج فارس ، عربستان و عراق خریدار آنها شدند. در سال۱۳۵۰، میزان صادرات عبای نایین سالیانه ۳۰۰ تا۵۰۰۰ عدد بوده‌ است.
عبابافی نایین که از پیشینه بالایی برخوردار است، اکنون می رود تا شاهد آخرین رشته های پیوندی خود با گذشته دور و درازش باشد و رونق خود را به کلی از دست بدهد. عبابافی که زمانی تجلی گاه سنن و فرهنگ نایین و وسیله ای برای امرار معاش مردم سخت کوش محمدیه محسوب می شد، هم اکنون نظاره گر پایان عمر خود می باشد. عبای نایینی شایستگی آن را داشته و دارد که به صورت محصولاتی قابل مصرف در کشور و حتی در خارج از کشور به عنوان یک منبع تامین درآمد ارزی به حساب آید؛ ولی در حال حاضر عبا فقط در کشور مورد مصرف قرار می گیرد و اکنون جنبه صادراتی خود را به دلیل تیراژ بسیار پایین تولید از دست داده است.
قالی نایین
قالی نایین آوازه جهانی دارد ، با اینحال فرشبافی در نایین قدمتی کمتر از ۱۰۰ سال دارد. در حقیقت با افول صنعت عبابافی، صنعتگران و هنرمندان عباباف به بافتن فرش روی آوردند. همچنانکه فرش کرمان پس از کسادی بازار شال رونق گرفت فرش نایین نیز هنگامی با اقبال روبه رو شود که پارچه ظریف عبا رونق خود را از دست داد . تادر همان سالهای نخست فرش نایین با قالی‌های اصفهان ، کاشان رقابت کند و حتی از آنها پیشی گیرد.
بین سالهای ۱۲۹۶ تا ۱۳۰۷ شخصی به نام میرزا جلال خان پیرزاده برای حمایت از دانش آموزانی که پس از اتمام تحصیل به علت نبود بازار اشتغال کافی قادر به تامین معاش زندگانی خود و خانواده شان نبودند ، با هزینه خود کلاس های قالی بافی را دایر نمود و در این راستا از استادان قالی بافی نایینی به نامهای میرزا حسن و میرزا جواد سجادی بهره گرفت و به مدت دو سال در اولین کارگاه قالی بافی نایین به افرادی که ذوقی به این کار داشتند ، حرفه بافت فرش نایین را آموخت تا بتوانند با استفاده از این حرفه درآمدی داشته باشند.
کمی بعد مرحوم حاج ملا قاسم صادقی نیز کارگاه قالی بافی دیگری را در محله چهل دختران نایین دایر نمود ، در این کارگاه افرادی چون برادران حبیبیان با الهام از طبیعت کویر و فرهنگ غنی منطقه و همچنین با الهام از طرحهای دوران صفوی دست به تولید قالیهایی با طرح های جدید و بی نظیر زدند بطوریکه مورد استقبال همگان قرار گرفت. از آنجایی که سطح درآمد حاصله از صنعت قالی بافی در این مناطق رشد قابل توجهی داشت ، طولی نکشید که این هنر از رونق چشمگیری برخوردار گردید.

مردم نایین که به تهیه عباهای بسیار ظریف بافته شده از پشم شتر شهرت داشتند ، بعد از رونق پیدا کردن قالی بافی در نایین، از آنجا که افراد به ریسیدن کلافهای ظریف برای تهیه پارچه های نازک و ریز عادت داشتند ، چله های قالیچه را به گونه ای قرار دادند که در هر اینچ ۲۲۲۲ گره به دست بیاید و به این ترتیب قالیچه هایی تهیه شد که از لحاظ ریز بافتی تا آن زمان در ایران نظیر نداشت از طرفی ورود و تجارت فرش نایین در تهران از سال ۱۳۱۸هجری ، در پیشبرد هنر فرشبافی این منطقه بسیار موثر واقع شد و باعث گردید تا قالی نایین هر چه بیشتر معرفی شود و طرفداران بیش تری نیز پیدا کند.

این پیشرفت در نایین به گونه ای بود که تا چندی پیش قالیبافی جزء لاینفک زندگی مردم این دیار بود بطوریکه تقریباً در تمامی منازل حداقل یک دار قالیبافی برپا بود و عموما همه اعضای یک خانه دستی در این هنر با ارزش داشتند .
متاسفانه قالی نیز مانند صنایع دستی دیگر توسط سایر کشورها کپی برداری شده ولی از آنجا که هنر و اصالت این فرش شناخته شده و جهانی است خریداران این قالی متقاضی خرید این برند فرش ایرانی هستند و در سال های گذشته گام های مثبت و موثری توسط اداره فرش نایین و تجار فرش در احیاء کارگاههای قالیبافی توسط بانوان هنرمند نایینی برداشته شده است .
کاشی‌سازی ، شال بافی ، کوزه‌ گری و سفالگری از دیگر صنایع دستی و سوغات شهر نایین بوده که رو به افول گذارده و یا از بین رفته است .
شیرینی ، آجیل و ادویه های غذایی
شیرینی ها و آجیل های ایران، در بین گردشگران بسیار معروف اند . بسیاری از آن ها برای خرید بهترین نوع سوهان به قم و یا برای خرید با کیفیت ترین نوع گز به شهر اصفهان می روند. آجیل و مخصوصا پسته ایران هم بین خارجی ها طرفداران زیادی دارد.
پسته نایین
از جمله آجیل ها و سوغاتی های ایران که گاهی به آن طلای سبز نیز می گویند ، پسته است . پسته های کرمان ، دامغان و سبزوار در کشورمان بسیار پرطرفدار بوده و بسیاری از گردشگران با سفر به این شهرها ، از آن می خرند. پسته ای که برای گردشگران خارجی تهیه می شود بسته بندی های تمیز و زیبایی داشته و معرف پسته و نوع آن است. فصل برداشت پسته شهریور و اوایل مهر است که می توانید در این زمان پسته تازه نیز خریداری کنید . پسته تازه به نسبت پسته خشک شده، خاصیت گرمی کمتری دارد و خوشمزه تر است.
پسته نایین بدلیل کشت محدود ، کمتر به عنوان یک سوغات در دسترس است و بیشتر توسط اهالی منطقه استفاده و مصرف می شود ، اما آب و هوای مساعد جهت کشت این محصول و خاک کویری غنی این خطه ، با نگاه اقتصادی میتواند پایه گذار یکی از مشاغل و سوغات های به نام ایرانی در تولید انبوه در این منطقه کویری باشد .

زعفران
از معروف ترین و گرانقیمت ترین سوغاتی های ایران و ادویه های جهان، زعفران است. اگر چه در کشورهایی مانند هند، آمریکا ، اسپانیا ، ایتالیا و بعضی از کشورهای آفریقای شمالی زعفران کاشته می شود ، اما زعفران ایران ارزش و کیفیت خوبی در میان دیگر زعفران ها دارد.
کاشت زعفران در نایین قدمتی پنجاه ساله دارد و بدلیل عدم استفاده از آفت کش و کودهای شیمیایی و تغذیه از خاک کویری با ریز مغزی های کمیابی که در آن وجود دارد و استفاده از کودهای دامی پوسیده و ضد عفونی شده ، این ادویه طلایی با کیفیت برتر خود جایگاه ویژه ای در بین مسافران و گردشگران داخلی و خارجی پیدا کرده است.

ضمناً یکی از جذاب ترین تورهایی که برای گردشگران خارجی در زمان برداشت گل زعفران برگزار می شود، همراهی گردشگران با کشاورزان برای چیدن این گل با ارزش است. که با نگاه اقتصادی به هر دو جنبه این محصول میتوان این کالا و سوغات با ارزش را در زمره سوغات با ارزش شهر نایین قرار داد .

همچو ایران در میان این جهان
شهر نائین چون کویری بی کران

چند بیتی را چنین گویم بخوان
هفت مَحَلَش یک به یک گویم بدان

کوی سنگ،پَنجآهه‌و چِل دختران
نوآباد،سرای‌نو،باب‌المسجد‌و کلوان

آب انبار و بادگیرش‌یادگار‌ِ باستان
مسجِدِ جامعُ نارین قلعه ی ساسانیان

آسیابِ آبیِ ریگارهُ بازارِ آن
قدمتی دیرینه دارد در زمان

روید از خاکِ غنی اش زعفران
چون که باشد گوهری سرخ و گران

دلنوازست گویشِ ‌شیرینِ آن
مردمانش خوب رویُ مهربان

نقش فرشش شُهره ی اهلِ جهان
قالی اش سوغاتیِ گردشگران

گر گذر کردی تو روزی زین میان
از عبا و طعم کالجوشش بدان

گرچه ما‌نیستیم جزء شاعران
چند بیتی اینچنین‌تو از زبانِ‌ من بدان

شاعر: داود بهزادی نائینی

کُپَچو
ذائقه خاص مردمان کویری نایین باعث بوجود آمدن شیرینی خاصی به نام کپچو گردیده ، این شیرینی در گذشته با ترکیب روغن محلی ، آرد برنج یا گندم و شیره انگور یا خرما تهیه می شده است .
بی شک کسانی که مزه ی خاص شیرینی سنتی نایین را چشیده اند معطوف آن گشته و به طریق ممکن این شیرینی را تهیه و در میان وعده های خود از آن استفاده می کنند ، شیرینی که بدلیل جغرافیای خاص این منطقه از ماندگاری بالا برخوردار بوده و تا شش ماه میتوان در جایی خنک و بدور از گرما و آفتاب از طعم و مزه ی خاص آن لذت برد .

کپچو بدون افزودنی و مواد نگهدارنده و همچنین با کمترین میزان شیرینی و قند تهیه میشود برای همین متقاضیان زیادی دارد.
یکی از نکات مثبت و فوق‌العاده‌ی این خوراکی بومی این است که به راحتی و در مدت زمان کوتاهی می‌توان با استفاده از کمترین و در دسترس ترین مواد ، این شیرینی خوش‌طعم و مطبوع را تهیه و در کنار اعضای خانواده میل کرد.
این شیرینی بومی و خاص در انواع شیرمال ، برنجی و شکری طبخ می‌شود که هر کدام در نوع خود از طعم و عطری بی‌نظیر برخوردار است.
آرد گندم ، آرد برنج ، روغن جامد ، شکر ساییده شده ، هل ، زرده تخم مرغ ، گلاب و آب از مواد تشکیل دهنده این شیرینی سنتی خوشمزه است.
نان محلی ، ماستینه ، کومه ، سیروک ، سمنو (چنگمال) و … از دیگر سوغات و خوشمزه های بومی این منطقه کویری است .

شایان ذکر است اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان نایین با تاسیس و راه اندازی آموزشگاه صنایع دستی نسبت به برگزاری دوره های رایگان آموزشی و تخصصی عبابافی و گلیم بافی به حمایت و احیاء این صنعت کهن در شهرستان نایین می پردازد و با برگزاری دوره های آموزشی سفال گری ، قلم زنی ، مینا کاری ، چرم دوزی ، گوهرتراشی و مینا کاری گام بسیار موثری در فراگیری هنرهای سنتی و صنایع دستی ، ایجاد اشتغال و ترویج صنایع دستی ایرانی در شهرستان تاریخی نایین که یکی از مقاصد پر تردد گردشگران داخلی و خارجی در چهارراه مواصلاتی کشور است پرداخته است .