سرزمین ایران دارای جاذبه‌های گردشگری گوناگون و متنوعی است. از دریا گرفته تا کوه و صحرا و دشت. هر گوشه‌ای از این خاک گره‌خورده (به قول علامه اقبال لاهوری) برای خود داستانی و داستان‌هایی دارد و می‌تواند گردشگران را در تمام فصول سال به خود جذب کند.
سفر به نایین شهر هزاره های تاریخی
یکی از این اماکن گردشگری کویر مرکزی ایران و شهرها و روستاهای حاشیه آن است. نایین یکی از همین شهرها و به تعبیری ((نگینی بر انگشتر کویر مرکزی ایران)) است. این شهر در منطقه دشت کویر قرار گرفته است و آب و هوایی خشک دارد.
شهرستان نایین از جمله شهرستانهای قدیمی است که بقایای آثار کهن خود را حفظ کرده و به عنوان یک شهرستان تاریخی شناخته می شود .
قرار گرفتن در مرکز کشور و واقع شدن در چهار راه مواصلاتی کشور یکی از دلایلی است که باعث شده گردشگران داخلی و خارجی زیادی هر ساله از این شهر تاریخی بازدید نمایند . وجود مکان های تاریخی متعدد ، مساجد و حسینیه تاریخی ، خانه های تاریخی ، آتشکده ها ، قلعه های تاریخی ، کاروانسرهای تاریخی ، آب انبارهای تاریخی ، یخچال های تاریخی ، غذاهای بومی و محلی خاص منطقه نایین مانند ماستینه ، کپچو ، نان محلی ، گیاهان دارویی خاص و … این شهر را به یکی از جاذبه های گردشگری کشور تبدیل نموده است .
بافت نايين
يکی از زیباترین جاذبه‌های شهرستان نایین بافت شهری یا روستایی مناطق مسکونی آن است. این بافت ترکیب چشم نوازی از خط و منحنی‌ها است. دیوارها پشت بام‌های گنبدی پیچ در پیچ. چنانچه درکوچه پس کوچه‌های نایین در خاطراتی گنگ و دور مانده غوطه ور می‌شویم و احساسی مبهم و ناشناخته گام‌هایمان را کند می‌کند تا صدای کسی را درون خیال و خاطره‌های خودبشنویم و از کوچه‌های نایین دل نمی‌کنیم. برای لمس این حس خوب کافی است در محله چهل دختران از فراز پشت بام بازار تاریخی نایین چشم انداز زیبای بافت تاریخی و کشتخوان های کشاورزی نایین را دیده و همراه با سکوت زیبایش که نجوای تاریخی را می سراید سرشار از آرامش شوید .
قدمت نایین بیش از 3000 سال است و وجود مسجد جامع نایین که از لحاظ قدمت به دوران سلجوقیان و از لحاظ سبک شبیه‌ترین بنا به مسجد پیامبر در مدینه توصیف شده است. از قدیم معروف بود که «نایینی‌ها مردمانی فقیر و مغرورند که برروی فرش‌های نفیس راه می‌روند». این بخش آخر که حالتی طنز‌گونه دارد به صنعت قالیبافی نایین اشاره دارد که از شهرتی جهانی برخوردار است. هنوز هم در نایین و روستاهای اطراف آن قالی تولید می‌شود. در انارک قالی و قالیچه‌هایی با طرح نایین و نقشه‌های افشان و ترنجی و بته‌ای بافته می‌شود. عبای نایینی نیز یکی دیگر از صنایع‌دستی مهم این شهرستان است که بخصوص در کارگاههای محمدیه بافته می‌شود. هنوز بقایای این صنایع در نایین به چشم می‌خورد و به همت تعدادی از اهالی محمدیه کارگاهها رونق گرفته و در حال فعالیت هستند .
مشاهیر و مفاخر
نائین با توجه به محیط نامساعد اقلیمی و جغرافیایی و کمبود امکانات علمی ـ تحقیقی و رفاهی به طور شگفت انگیزی رجال خیز و فرزانه زای بوده است .در گذر زمان نایینی های سختکوش و پر تلاش با اتکاء به لطف بی دریغ الهی و برخورداری از اراده پولادین به دنیای مادی و رفاه دنیوی پشت نموده و با تحمل درد و رنج و سختی و پایداری در مقابل مشکلات و نابسامانیها وگذر از مشکلات و مصائب به قله معرفت دست یافته و تشنگان دانش را به بوستان فضیلت نوید داده و مشتاقان حکمت را به بزم خویش فرا خوانده اند. نایین با سابقه دینی و فرهنگی و علمی از دیر باز فرهیختگان و دانشمندانی داشته که برخی از آنان در زمره نام آوران علم و ادب و عرفان و شعر و خوشنویسی و طب و سایر رشته های هنر و فرهنگ اسلامی کشورمان به حساب می آمده اند .
از جمله این بزرگان ، ادباء ، شعرا ، عرفا و رجال بزرگ سیاسی اشخاصی چون دکتر حسین فاطمی (وزیر امور خارجه دولت دکتر محمد مصدق) ، آیت الله میرزا محمدحسین غروی نائینی معروف به آیت الله نائینی (مبدع منشور جامعه مدنی) ، دکتر غلامحسین مصاحب ( پدر علم نوین ریاضی ایران ) ، باقرخان پیرنیا (استاندار خراسان) ، حسن پیرنیا مشیر الملک و بعد مشیر الدوله (نخست‌وزیر ایران در اواخر عهد قاجار ) ، شهید دکتر سید شمس الدین حسینی (نماینده مردم شهرستان نایین اولين دوره مجلس شوراي اسلامي) و مردان و زنان نامی و بزرگ دیگری که نامشان در حوصله این نوشتار نمی گنجد بوده است .
جاذبه‌های گردشگری
شهرستان نایین دارای آثار گردشگری فراوانی است. از امامزاده سلطان سیدعلی(ع) گرفته تا موزه تاریخی کویر، نارنج قلعه، قلعه عاشوراگاه(آشورگاه) قلعه نیستانک، آتشکده سپرو، آب انبارهای متعدد، مساجد و حسینیه‌های قدیمی، خانه‌های تاریخی پیرنیا و فاطمی، کاروانسراهای مختلف در اماکن گوناگون، مصلا، قلعه‌ها و حمام‌های قدیمی، آسیاب‌ها و چشمه‌ها که شرح همه آنها طولانی خواهد بود.
مسجد جامع نایین
مسجد جامع نایین به عنوان یکی از قدیمیترین مساجد کشور و وجود ویژگیهای خاص و مهم معماری موجود درآن ، این مسجد را در ردیف مهمترین بناهای تاریخی مساجد کشور قرارداده است .
این مسجد با الگوبرداری از مسجد پیامبر در مدینه ساخته شده‌است. حیاط بزرگی در میان دارد و پیرامون آن را شبستان‌های ستوندار گرفته‌است. این مسجد به شیوه خراسانی ساخته شده و در زمان آل‌بویه و آل‌کاکویه بخش‌هایی به آن افزوده شد. روی ستون‌ها گچبری زیبا کار شده‌است و آمیزه‌ای از چهره‌نگاری یافت می‌شود. در مسجد جامع نایین دو نوع کتیبه وجود دارد که یکی از آنها گچبری است و دومی با رنگ روی گچ ترسیم شده است. کتیبه‌هایی که با رنگ ترسیم شده متعلق به قرن پنجم هجری و به خط کوفی است. در زیر صحن مسجد شبستان وسیعی وجود دارد که دارای ستون‌هایی از جنس گل رس طبیعی است و از نورگیرهایی که در سقف تعبیه شده، روشنایی می‌گیرد. این شبستان به منزله سرداب وسیعی بوده که در ایام تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفت و دارای دو مدخل ورودی بوده که به وسیله پله‌هایی از صحن مسجد جدا می‌شود.
یکی ازآثار مهم موجود در مسجد جامع نایین وجود منبر چوبی و تزئین شده با هنر منبت و بسیار زیبا در مجاورت محراب می باشد.
در سمت چپ منبر و در قسمت فوقانی آن کتیبه ای وجود دارد که تاریخ منبر متعلق به ۷۱۱ هجری قمری ساخته شده با نام شاه محمود کرمانی و واقف آن به نام ملک التجار دیده می شود که با این اوصاف ساخت منبر که متعلق به قرن هشتم و حدوداً هفتصد سال قدمت دارد.
نارین قلعه یا نارنج قلعه
از مهمترین و قدیمی ترین بناهای شهر، «نارین قلعه» یا «نارنج قلعه» که با توجه به مصالح و سبک بنا آن را مربوط به دوران پارتیان یا دوران ساسانیان می‌دانند و می‌گویند احتمالا آتشگاهی بوده که از آن به عنوان دژ یا کهن دژ شهر استفاده می‌شده است. این بنا درست در میان بافت تاریخی شهر و در بین محله‌های قدیمی یعنی باب‌المسجد ، کلوان ، نوآباد قرار گرفته است. درباره کارکرد قلعه اطلاع درستی در دست نیست؛ اما گمان می‌رود این قلعه، همراه با فضای اطراف، مرکز اداری و نظامی شهر بوده باشد. متأسفانه امروزه از این بنا چیزی جز دیوارهای خشتی فرو ریخته و بقایای یک قلعه عظیم باقی نمانده است. ارتفاع قلعه از سطح زمین 40 متر است.
بازار نایین
نايين از قديم الايام يك مركز مهم تجاري و بازرگاني و محل بارانداز كاروانيان بوده است. كاروان هايي كه از شرق به غرب و از شمال به جنوب در رفت و آمد بوده اند و در اينجا به استراحت و مبادله كالا مي پرداخته اند.
بازار شهر نایین به صورت خطی مستقیم از دروازه چهل دختران شروع می‌شود وبه مسجد خواجه ختم می‌شود طول بازارتاریخی نایین حدودا 1000 متر و عرض آن بین 3 تا 5 مترمتغیر بوده و شامل170باب مغازه می باشد.
. همه مراکز محلات (حسینیه‌ها) با کوچه‌های فرعی و اصلی به آن مربوط می‌شوند. در امتداد راسته بازار دو چار‌سو وجود دارد که محل تقاطع بازار با دو معبر جداگانه است. بازار تاریخی نایین دارای دو کاروانسرا و بارانداز بوده که کاروانسرای بزرگ آن درست پس از عبور از دروازه تاریخی چهل دختران در سمت راست بازار قرارداشته که در حال حاضر فقط سردر ورودی آن باقی مانده است . این بازار سنتی با تلاش اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی شهرستان نایین مجدداً احیاء و کسب و کار در آن رونق گرفته است .
امامزاده سلطان سید علی(ع)
امامزاده سلطان سید علی(ع) بن امامزاده فرزند امام موسی کاظم(ع) است. بنای بقعه آن در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم ه.ق ساخته شده است. بانی آن میر جلال الدین احمد بوده که جلوی در شرقی حرم امامزاده دفن شده است. میرجلا الدین از برزگان نایین دفن شده‌اند مردم نایین به امامزاده اعتقادی کامل دارند از این رو اموات خود را در صحن حرم دفن می نمایند . بالای حرم، گنبدی بزرگ و زیبا، با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ وجود دارد. کنار امامزاده زایر سرایی هست که زايران امامزاده در آن ساکن می‌شوند. بنای زائر‌سرا نیز از جمله آثار ارزشمند امامزاده به شمار می‌آید.
- امامزاده سلطان موصلیه (س)
- امامزاده سلطان نصیر (ع)
- امامزاده سید ابراهیم (ع)
- امامزاده سلطان پیر محمود (ع)
حسینیه‌های تاریخی
در شهر نایین بسياری از بناها به تناسب محله‌های هفت گانه شهر متعدد و یا هفت فقره‌اند. هفت حسینیه بیرونی و مسقف هست که بیشتر آنها از نظر ساختار شباهت زبادی دارند. این حسینیه اغلب دارای یک صفه بزرگ (شاه نشین) و صفه‌های کوچک‌تری دور تا دور محوطه حسینیه‌اند و صفه معمولا دو طبقه‌اند. طبقات بالا که غرفه نامیده می‌شوند؛ مخصوص بانون است. گنبد حسینیه های مسقف بیشتر بر مربع منظمی قرار دارد که در قسمت کاسه گنبد به 8 ضلعی و در بالا به 16 ضلعی تقسیم می‌شود. مصالح این حسینیه ها اغلب آجراست و قدمتی در حدود 70 تا 100 سال دارند. در نایین حسینیه‌ها را میدان نیزمی‌نامند زیرا در قدیم غیر از عزاداری، محلی برای تبادل نظر افراد محله وتصمیم‌گیری‌های عمومی نیز بوده است. حسینیه‌های تاریخی نایین عبارتند از:
حسنيه نوآباد، حسینیه پنجاهه،حسینیه چهل دختران، حسینیه سرای‌نو، حسینیه کلوان، حسینیه باب‌المسجد، حسینیه كويسنگ (گودالو) .
مصلی
مصلای شهر نایین، باغی وسیع و زیباست که تا چند سال پیش تفرجگاه مردم نایین بود. دیوارهای آجری آن بلند و کنگره‌ای است. چهار برج به طور قرینه در چهار گوشه آن قرار دارد. در اصلی باغ در سمت شمال شرقی، رو به امامزاده سلطان سیدعلی باز می‌شود. در محل ورود به حیاط یک هشت ضلعی ورودی آن هشتی، بالا خانه‌ای است که محل کتابخانه مرحوم معاضد‌السلطنه پیرنیا بوده است. ساختمان بقعه آرامگاه خاندان پیرنیا ست و مربوط به عهد قاجار می باشد .
ساختمان بقعه به فاصله ي حدود 20 متر پس از درب ورودي به شكل هشت ضلعي وجود دارد كه دو سه پله از سطح زمين بالاتر است و با چهار درب به باغ راه دارد و گنبدي بلند با كاشيهاي فيروزه اي رنگ بر بالاي آن جلوه گر است. داخل بنا بصورت يك چهار ايواني است و بين هر يك اتاقي است كه با دربهاي چوبي بسيار زيبا بداخل يكديگر راه دارند و بالاي سر آنها مقرنس هايي با گچ ساخته شده اند. سقف گنبدي تماما از آجر و به شكل زيبايي است و نورگيرهاي اطراف آن فضاي داخلي را روشن مي كند.
خانه های تاریخی شهر نایین
شهر نایین خانه‌های تاریخی زیبایی دارد که همچون نگینی بر انگشتر آثار تاریخی این شهر جلوه گری می کنند.
این خانه های تاریخی نمایانگر معماری بی نظیر و پر ارزش ایرانی هستند که در گذر زمان ، هویت و رنگ و بوی تاریخی خود را حفظ کرده اند . از جمله این خانه های تاریخی ، خانه تاریخی فاطمی ، خانه تاریخی امامی (محل فعلی اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان نایین) ، خانه تاریخی علوی و خانه تاریخی پیرنیا ( موزه کویر ) نایین است .
خانه پیرنیا (موزه کویر)
خانه پیرنیا یکی از یادگارهای ارزشمند معماری دوران صفویه و نمونه شاخصی از خانه‌های سنتی نایین است. این بنا که الگوی مهم معماری و هنری خانه‌های تاریخی در منطقه کویر است، در سال 1356 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بنا مربوط به دوره صفوی است و در مقابل مسجد جامع نایین واقع شده است. فضاهای اصیل مساکن سنتی موجود در خانه از قبیل هشتی، دالان، شاه‌نشین، غلام‌گردش و… بیانگر سکونت مردمی است که از قدیم اهل فضل و هنر بوده‌اند. این ساختمان در حال حاضر محل موزه مردم‌شناسی کویر و اداره میراث فرهنگی نایین است. نخست سیدی از اهالی زواره به‌عنوان نماینده شاهان صفوی در این خانه سکونت داشت و به رفع و رجوع امور شهر نایین می‌پرداخت، اما بعدها این خانه به خاندان پیرنیا رسید. این خانه در سال 1373 به موزه مردم‌شناسی کویر نایین تبدیل شد و هم اکنون مدیریت آن با اداره میراث فرهنگی نایین است.
آب‌انبارهای نایین
از دیگر آثار تاریخی نایین آب انبارهای آن هستند. آب انبارهای نایین از لحاظ عناصر و اجزاء ساختمان شباهت تمامی با هم دارند. این آب انبارها به خاطر شرایط اقلیمی و کویری نایین ساخته می‌شدند زیرا آب بیشتر قناتها شور و غیرقابل استفاده بود. هر آب انبار شامل یک منبع یا مخزن آب بود که بربالای آن سقفی گنبدی شکل بنا می‌کردند و دو بادگیر آب را خنک نگاه می‌داشتند. راه پله و محل برداشت آب ازدیگر قسمتهای آب انبارهای نایین است. هر محله در نایین دارای یک آب انبار بوده که هنوز نیز پابر جا هستند و برخی از آنها تا چند سال پیش مورد استفاده قرار می‌گرفتند. از معروفترین آب انبارهای نایین آب انبار معصوم خانی است که در محله چهل دختران واقع است. در شهر کویری نایین، آب مهمترین عنصر حیات و بقا در دوره‌های مختلف تاریخی محسوب می‌شود و آب انبارها مهمترین منبع نگهداری و تأمین آب در فصول گرم سال در این منطقه‌است. از شهر نایین با بیش از ۵۰ بنای آب انبار می‌توان به شهر آب انبارها یاد نمود که ۸۰ درصد از آنها مورد استفاده‌است و اکثراً به پمپ برقی مجهز هستند. با این وجود از سال ۱۳۷۵ آب شرب لوله‌کشی از زاینده‌رود به نایین منتقل می‌شود.
تیپ و شکل آب انبارهای نایین حائز اهمیت بوده و از اجزاء مختلفی همچون مخزن، بادگیر، پاشیر تشکیل شده‌است بادگیر در اطراف مخزن و وسیله خنک‌کننده جهت آب بوده‌است و پاشیر با معماری سر در جهت برداشت آب ساخته شده‌است در نایین آب انبارها را به تناسب نیاز با اشکال مختلفی می‌توان مشاهده نمود. معمولاً شکل کلی آب انبارها با یک مخزن و دو بادگیر در کنار آن و یک پاشیر روبروی آن دیده می‌شود ولی به تناسب نیاز گاهی با یک پاشیر دو مخزن (آب انبار خان یا دوقلوی نایین و محمدیه) با یک مخزن و دو پاشیر (آب انبار مصلای نایین) و اشکال متنوع دیگر می‌توان مشاهده نمود. قدمت آب انبارهای نایین از صفویه به بعد بوده و در طول دوره‌های تاریخی مهمترین عامل ذخیره آب محسوب می‌گردیده‌است در نایین این عنصر معماری با وجود در دسترس بودن فناوریهای روز، هنوز مورد استفاده‌است.
صنایع دستی وسوغات نایین :
محله تاریخی محمدیه نایین :
محله محمدیه از جذاب‌ترین مناطق بخش مرکزی نایین است. این محله به موقعیت و نمای زیبا مورد توجه گردشگران است.
قلعه تاریخی محمدیه
قلعه تاریخی محمدیه به عنوان یکی از زیباترین قلعه های تاریخی شهرستان نایین بامنظره های بسیار زیبا از دوردست قابل مشاهده است و هر بیننده ای را به خود جلب و جذب نموده و تاریخی بودن محل و شهر را به نمایش می گذارد. براساس نوع مصالح به کار رفته و شیوه ساخت ، این بنای تاریخی احتمالاً متعلق به قبل از اسلام می باشد چرا که ساختار اولیه محله محمدیه به عنوان یکی از قدیمی ترین محلات شهرستان نایین بیشتر متعلق به قبل از اسلام بوده و از اولین بناهای ساخته شده در هر محل استحکامات دفاعی آن محل می باشد.
آسیاب آبی ریگاره محمدیه
یکی از شاهکارهای معماری منطقه با عجایب ساخت آن و تکنیکهای فنی جهت احداث آن از آثار تاریخی مهم منطقه محسوب می گشته که با پی گیریهای متعدد میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان نائین بعد از 25 سال از دل خاک نمایان گشته و احیاء گردید.
آسیاب ریگاه به عنوان یک آسیاب آبی با قدمت زیاد و با استفاده از آب قنات آب کیخسرو صدها سال فعالیت داشته است .این بنای تاریخی بااستفاده از تکنیک کند دردل زمین کنده شده و هیچ مصالح ساختمانی درآن دیده نمی شود و تماما” با طول حداقل 130 متر و عمق 30متر حفر گردیده است .
کارگاههای عبابافی محمدیه
در شهرستان نایین ۱۵کارگاه عبابافی سنتی در محله تاريخي محمديه، از محله هاي تاريخي استان اصفهان قرار دارد که این كارگاه هاي عبابافي حدود سه قرن قدمت داشته و همه در دل زمين و بدون استفاده از مصالح ساختماني کنده و ساخته شده است.
عبابافی و کارگاههای عبابافی نامی است که از قدیم با شهر نایین پیوند خورده است. عبابافی یکی از صنایع دستی شهر نایین است که کیفیت و ظرافت در تولید آن سبب شده است محصولات عبابافی نایین به بسیاری از حوزه های علمیه جهان اسلام صادر شود. معماری و شکل خاص کارگاههای این شهر سبب شده اند که بازدید از آنها دارای جذابیت ویژه ای برای گردشگران باشد. بافت عبا و ‘گلیم در نائین قدمت چند ساله دارد و در گذشته های نه چندان دور، نامی معتبر و شناخته شده بوده است، تا جایی که عباهای نائین به عتبات عالیات و حوزه های علمیه جهان اسلام صادر می شد. کارگاه های عبا بافی محمدیه به شیوه منحصر به فرد معماری خود، در دل زمین تراشیده شده اند. عبا بافی در این کارگاهها به صورت دستی و در محیطی سنتی انجام می شود. كارگاههای عبا بافی نایین بیش از 250 سال قدمت دارند و همه این كارگاهها در دل زمین و بدون استفاده از مصالح ساختمانی احداث شده است. جنس عبای تولیدی از كرك شتر و يا پشم گوسفند است و طول هر طاقه ي عبا 6 متر و وزن آن 5/2 کیلو گرم مي باشد. دستگاههاي عبا بافي از جنس چوب و نی می باشد و شامل اجزايي مانند نوردهاي در عقب و جلو دستگاه دفتين وشانه در وسط و دو پدال برای باز کردن بین تار ها و… مي باشد.
حسینیه های تاریخی محله محمدیه:
حسینیه بالا میدان :
در محله بالا میدان و در بالاترین منطقه محمدیه و درنزدیکی مسجد جامع محمدیه واقع شده است تاریخ ساخت قسمت داخلی حسینیه در حدود 100سال پیش بوده است و قسمت بیرونی آن دارای قدمت بیشتری و درحدود 250 سال می باشد قسمت داخلی حسینیه دارای دو قسمت است که قسمت فوقانی آن مخصوص زنان است که دارای پله هایی می باشد .
حسینیه عاشورگاه :
در مرکز محمدیه ودر پایین کوه قلعه ساخته شده است و از لحاظ تاریخی قدمت زیادی ندارد وبر اساس معماری جدید ساخته شده است.
حسینیه پادرخت :
در محله پادرخت واقع شده است واز لحاظ معماری همانند حسینیه میدان بالا می باشدوتاریخ ساخت آن نیز تقریبا باحسینیه میدان بالا یکسان است.چند سال گذشته پس از گسترش حسینیه مجتمع کوثر نیز با همکاری اهالی ساخته شد .
شهر بافران
بافران شهری است از توابع بخش مرکزی شهرستان نائین است . روستای بافران در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۸۸ با موافقت هیئت دولت و به استناد ماده ۱۳ قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری به شهر تبدیل شد. بافران در قدیم «بادران» نامیده می‌شده است. (محل با فر و شکوه). در گورآباد بافران، آسیایی بوده که ویرانه‌های آن هنوز بر جاست. در بافران و به ویژه در محله‌هایی مانند دجله آب کافی یافت می‌شود و حتی کتاب تاریخ نایین کوچ اعراب عامری را از سفلای اردستان به بافران به دلیل وجود مراتع و چراگاه خوب این منطقه می‌داند. این شهر دارای آثار تاریخی زیبای مانند مسجد جامع و قلعه رستم ، مسجد دست کند علی آباد ، یخچال تاریخی و … می باشد .
مسجد جامع تاریخی بافران
از جمله آثار تاريخي شهر بافران از شهرهای شهرستان نایین است كه بناي اصلي آن براساس شواهد موجود، احتمالاً به قرون اوليۀ اسلامي مي رسد مسجد جامع بافران است. نظر عده اي بر اين است كه پيش از ورود دين مبين اسلام به بافران، اين مسجد به عنوان آتشكدۀ زرتشتيان، مورد استفاده بوده و فقدان محراب در ساختمان مسجد را مويّد اين نكته مي دانند. تنها سند تاريخي دربارۀ بناي مسجد، كتيبه اي سنگي با ابعاد 20 × 20 سانتيمتر است كه بر بالاي محراب فعلي مسجد، نصب شده است. بر روي كتيبۀ مزبور با خط ثلث برجسته ،كلمۀ طيببۀ «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علي ولي الله » حك شده و در پايين آن جملۀ «كَتَبَه حبيب الله » و «سنۀ 966 » به چشم مي خورد . جملۀ نخست ، نشانگر نام نويسندۀ آن سنگ نوشته و عبارت دوّم با توجه به نزديكي زمان ساخت مسجد جامع نايين و مسجد جامع بافران در قرنهاي اوّليۀ اسلامي ، نشان دهندۀ تاريخ تعمير مسجد است نه تاريخ احداث آن .
قلعه رستم شهر بافران
وجود هسته ی اولیه بافران درحوالی قلعه رستم وقفات دیره(دره)است.قلعه رستم قلعه ای است که برروی تپه های عظیم رسی بناشده است.معماری ونحوه ی ساخت آن به گونه ای است که درامتدادقلعه محمدیه وانارک قرارداردوازبرجکهای آن برای علامنت دادن به یک دیگراستفاده شده است.علاوه براین قلعه رستم درامتدادسه قلعه دیگربافران،قلعه ریگ در قسمت جنوب غربی بافران،قلعه رضی یابربندودرجنوب شرقی وقلعه علی آباددرشمال شرقی بافران قراردارد ونگهبانان بافران ازبرجک های قلاع ذکرشده کارمحافظت ازروستارابرعهده داشته اند.4برجک در4طرف قلعه باسوراخ های تیربه منظورتیراندازی درمواقع جنگ ازویژگی های خاص قلعه رستم است.
وجودانبارآذوقه واتاقهای کوچک وتودرتو درون قلعه نشان دهنده دوراندیشی مردم بافران برای استفاده درمواقع بحرانی بوده است.
اتاقهای کوچک وگلی به صورت دوطبقه ساخته شده وهریک تعلق به خانواده ای داشته است که امروزه به تلی خاک وخاکسترتبدیل کرده اند.حفرچاه آبی درمیان قلعه(معروف به چاه دیو) نیزازنکات قابل ذکراست که اکنون مسدودشده وفقط دهانه آن قابل مشاهده است که به کانال آبی متصل بوده وباتوجه به این که قلعه 20متراززمین ارتفاع داردکندن چاه کاربسیاردشواربوده است که باتدبیرازآب کانال آب قلعه راتامین می کرده اند.آنچه قلعه رستم راازقلاع دیگ جدامی کندموقعیت وجایگاه خاصش است که بامهارت بسیاربرروی تپه های رسی وباارتفاع اززمین ساخته شده است .
دیواره های قلعه ازگل وخشت وبه صورت چینه ساخته شده است وابعادخشتهای آن در25در5در25سانتی متربوده است.بلندی دیوارهای آن به 4مترمیرسدوبرکنگره های آن آثارچوب وساروج ودرپاره ای مواردگچ نیزبه چشم می خوردهمچنینم برای جلوگیری ازورودمهاجمان به قلعه خندقی عریض درپای قلعه بوده است.درضمن قلعه رستم بافران سالم ترین قلعه ای است که درشهرستان نایین باقی مانده است .
شهر انارک
انارَک ، یکی از بخش‌های شهرستان نایین، در شرق استان اصفهان می‌باشد. این بخش با وسعت ۱۸۰۰۰ کیلومتر مربع، پهناورترین بخش کشور است و از شمال به استان سمنان، از جنوب به استان یزد و شهرستان اردکان، از شرق به شهرستان خور و بیابانک و از غرب به بخش مرکزی شهرستان نایین منتهی می‌شود. تاریخ این شهر به زمان ساسانیان برمیگردد، واحه‌ای بر سر راه معدن سرب و نقره نخلک بوده‌است.
مسجد جامع انارک
به مسجد جامع محمد رضا نیز معروف است که در محله سراب، کنار چشمه آب انارک واقع شده است. بانی این مسجد شخصی به نام محمد رضا و تاریخ بنای آن درسال 1181ه.ق، مقارن با حکومت زندیه در ایران است. اخیرا جهت استحکام مسجد، دیوارهای آجری آن را با سنگ ساختمانی و سیمان روکش کرده‌اند که به زیبایی و اصالت بنا آسیب فراوان وارد آمده است. مساجد ديگر انارك عبارتند از مسجد حاج محمدرضا، زکریا و یک حسینیه.
کاروانسرای انارک
این کاروانسرا به چهار ایوانی است و در محله رباط قرار دارد و در دوران قاجار به دست حاج محمد ولی ساخته شده است. در ضلع شرقی کاروانسرا کتیبه ای بر سنگ مرمر با خط نستعلیق نوشته شده که به تاریخ 1310 ه.ق و به بانی اشاره می‌کند. رباط مشجری: این رباط با وسعتی معادل 1000 متر مربع از آثاری زیبای انارک است که بین راه قدیم چوپانان به انارک، واقع شده است مصالح آن آجر و سنگ است و در تاریخ 1301 ه.ق به دست حاج مهدی انارکی ساخته شده است.
دهستان چوپانان
اين دهستان زیبا در165كيلومتري نايين و300كيلو متري شرق شمال به ريگ معروف جن واستان سمنان واز جنوب به استان يزد از شرق به استان اصفهان واز غرب به قسمتي از استان يزد(طبس) منتهي مي شود .
شغل مردان اين روستا كشاورزي ودامداري كه ميزان زمين زير كشت30 هكتار است ودر معدن هاي اطراف چوپانان كار مي كنند از جمله معدن سرب نخلك ومعدن هاي سنگ نزديك چوپانان وحرفه اكثريت اين روستا كاميونداري در جاده مي باشد جالب است كه بدانيد در هر خانوار از 2يا3 كاميون كمتر ندارند.چندين سال پيش قرار بود اين روستا به مركز بخش تبديل شود اما به دليل عدم كار در منطقه اكثريت به استان هاي همجوار مهاجرت نموده اند ساكنين ان به 5000نفرنرسيد وجندق را به جاي چوپانان بخش كردند اطراف چوپانان را ماسه زارها يي كه به نام (ریگ جن) معروف است احاطه كرده ريگ جن يكي از بزرگترين رگهاي فلات ايران است كه تا كاشان واستان قم و از طرف ديگر تا استان خراسان جنوبي كشيده شده است.
كوهايي كه به اطراف چوپانان زيبايي دو چنداني داده، كوههاي« عباس اباد»كه بزرگترين كوه ان منطقه است وکوهای«كوه عروسان» و«كوههاي كشكي ، زرمو ، كوهسفيدوو كوههاي كوچه می باشد.
در 55 كيلو متري چوپانان «معدن سرب نخلك» وجود دارد كه قدمت 2000ساله دارد محصولات اين معدن كه همان كنسانتره سرب مي باشد را از عمق 300متري معدن به بالا انتقال مي دهد اين معدن 300 پرسنل دارد وتعدادي از پرسنل انرا جوانان چوپانان تشكيل مي دهند.
مزارع وروستاهاي توابع چوپانان عبارتند از:عباس اباد داراي يك خانوار ساكن وفاصله ان تا روستا 12كيلو متر است وعمده محصول ان انار وانجيراست واشتيان در 15 كيلو متري غرب چوپانان است در حال حاضر 10 خانوار در انجا ساكن هستند وبقيه اهالي در روستاي چوپانان ساكن هستندمحصلات كشاورزي :گندم وجو وانار ويونجه حجت اباد در فاصله 10 كيلو متري غرب چوپانان است در حالحاضركشاورزان انجا تعدادي در انجا و بقيه در چوپانان زندگي مي كنند كشاورزي: گندم وجو وانار ويونجه الله اباد و مزرعه حاج سلطان ومحمد اباد و عارفييه وزومند كه داراي 3 خانوار جمعيت 13 نفرو محصولات كشاورزي :گندم و جو ويونجه ومزرعه نمونه كه در انجا مقدار زيادي زمين پسته وجود دارد داراي دو خانوار با جمعيت 10 نفر است ومحصولات كشاورزي : انار و گندم و جو و پسته وسيفي كاري اسلام اباد و مزرعه وحدت ومزرعه گلبهار و مزرعه اسلام اباد مزرعه دكترهنر اموز و مزرعه جواد و مزرعه دكتر جعفري و مزرعه يزداني و نور اباد مشتاقي و چاه دكتر داوري ومزرعه گرگر اباد وهفتو مان كه تعدادي زيادي در انجا زندگي ميكنند و عروسان وخود چوپانان داراي محصولات: خرما_انار _پسته_ انگور_ انجير_ سبزيجات از جمله خيار و خر بزه و با ميه وگوجه فرنگي و بادمجان وسير و پيازو كد و وذرت وگندم و جو و يونجه و پنبه وزرد الومي باشد.
چوپانان از لحاظ كويري بودن ، اولين روستايي ازسمت مسافراني كه وارد چوپانان مي شوند چشمانشان به نخلستان مي افتد وطبيعت بسيار زيبايي وخيره كننده اي را دارد كه عمده محصولات انجا به شمار ميرودسال هاست كه اداره جنگلباني و منابع طبيعي تثبيت شنهاي روان اطرا ف چوپانان ،اقدام به كاشتن بوته هاي تاق نموده اند كه تا حدودي توانسته اند اطراف را به منطقه جنگلي تبديل كنند.
چوپانان داراي يك مسجد جامع مي باشد كه ساختمان ان از خشت خام وگل مي باشد وبه همت مردم تا حدودي ساختمان قديمي ترميم شده است . «امام زاده سيدجلال الدين » در دامنه كوه در شمال روستا همانند نگيني در انگشتر مي درخشد از زمانيكه اتوبوسهاي اصفهان به مشهد از اين جاده تردد مي نمايند باعث شده زوار امام رضا پس از بازگشت از مشهد گاهي سري به اين امام زاده هم بزنندبويژه در تابستان .
از صنايع دستي چوپانان مي توان به:قاليبافي_گليم بافي_ ودرست كردن زنبيل و جارو و باد بزن وچيزهاي ديگر از برگ درخت خرما اشاره نمود.روزي روزگاري در هر خانه صداي دفتين و صداي بافندگي كه بر تار وپود قالي نقش مي زدند به گوش مي رسيد ان هم قالي ابريشم نايين كه فقط صادر مي شد ،امروزه به علت كم توجهي در اين امر ودست زياد واسطه ها اين صنعت در اين منطقه كم شده والبته هنوز مقدار كمي از افراد هستند كه اين كار را ادامه مي دهند .
مکان های دیدنی وگردشگری چوپانان:
ـ مسجد جامع چوپانان
ـ امامزاده سید جلال الدین
ـ غار بونو در چوپانان
ـ کارونسرای عباسی عباس اباد
ـ قلعه کبودان
ـ ریگ جن(کوچه ، چاله ریگها، رشته قناتها)
ـ حوض حاج مدرحیم
ـ حوض ابریشم
(کاروانسرای مشجری(منظریه
ـ بوکند های معدن شیخ
ـ چشمه سارهای گراز ، کشکی، کرسم
ـ حوض شیخ حسن
ـ هِجَرگ
ـ صُوَر
– برجکهای باد شکن دشت
تور مجازی بناهای تاریخی (توضیحات، عکس، فیلم، تصاویر پاناروما)
